Tessa helpt mensen afbouwen van verslavende medicijnen

Tekst: Marion van Es

5 juni 2025

In Nederland gebruiken miljoenen mensen slaapmedicatie of antidepressiva, terwijl ze die soms helemaal niet meer nodig hebben. Toch durven velen niet te stoppen, uit angst voor een terugval. Apotheker Tessa (42) helpt mensen om hun medicatie veilig af te bouwen. “Mensen voelen zich helderder in hun hoofd en kunnen weer van dingen genieten.”

Tessa: “Als apotheker zonder apotheek ben ik een beetje een vreemde eend in de bijt. Ik heb vijftien jaar lang in openbare apotheken gewerkt, maar de laatste jaren had ik daar steeds minder plezier in. Door veranderingen binnen het vak steeg de werkdruk gigantisch. Eigenlijk was ik alleen nog maar bezig te zorgen dat de gewenste medicatie überhaupt geleverd werd en bleef er amper tijd over voor wat ik altijd het leukste heb gevonden om te doen: mensen adviseren en begeleiden in het gebruik. Daarnaast heb ik een gezin met drie jonge kinderen en zocht ik naar een betere werk-privé-balans.”
Toen ze iemand in haar nabije omgeving hielp af te bouwen van antidepressiva, merkte Tessa hoe belangrijk maatwerk en persoonlijke begeleiding hierbij is. En dat die tijd en aandacht er in ons huidige zorgsysteem lang niet altijd is. Twee jaar geleden besloot ze daarom voor zichzelf te beginnen als De Afbouw Apotheker.
In Nederland gebruiken ongeveer 1,3 miljoen mensen slaap- en kalmeringsmiddelen (benzodiazepines) en 1,2 miljoen mensen antidepressiva. “Dit soort middelen zijn heel geschikt om mensen tijdelijk te ondersteunen bij bijvoorbeeld slaapproblemen, angsten of depressieve klachten, maar volgens de protocollen zouden ze na een korte periode weer afgebouwd moeten worden. Helaas gebeurt dit vaak niet”, zegt Tessa. “Dat heeft verschillende redenen, bijvoorbeeld dat de wachtlijsten in de ggz lang zijn, waardoor het een tijd duurt voordat het onderliggende probleem wordt aangepakt. Ook is ons zorgsysteem overbelast en is er tijdgebrek bij de voorschrijvers, zoals psychiaters en huisartsen. Zij zouden eigenlijk na een aantal weken of maanden moeten kijken of het nog steeds nodig is om deze medicatie te blijven gebruiken en starten met een afbouwplan. In de praktijk zien we dat er herhaalrecept na herhaalrecept wordt uitgegeven, zonder dat iemand er nog naar omkijkt. Of de dosering is in de loop der jaren steeds verder opgehoogd, zonder dat er gekeken wordt of dat misschien omlaag kan. Veel mensen gebruiken deze medicatie al tientallen jaren of zelfs hun hele leven, terwijl er helemaal geen bewijs is dat de werkzame stoffen na zo’n lange periode nog iets doen. Dat terwijl langdurig gebruik wel allerlei nadelen heeft. Het zijn geen snoepjes, zeg ik altijd: de bijwerking zijn niet mals. Je kunt cognitieve klachten krijgen, zoals geheugen- en concentratieproblemen, maar ook hoofd- en buikpijn. Sommige mensen slapen slechter dóór het gebruik van slaapmedicatie dan dat ze ermee geholpen zijn. En van antidepressiva weten we dat het kan leiden tot verminderd libido en afvlakking van emoties. Veel cliënten die bij mij aankloppen zijn benieuwd wie er onder die dempende deken van pillen verstopt zit.”

Kleine stapjes

Voor slaapmedicatie en antidepressiva geldt dat je nooit van de ene op de andere dag zomaar mag stoppen, want dan kun je ontwenningsverschijnselen krijgen. De voorschrijver, oftewel de arts of psychiater, kan je hierbij helpen door een afbouwschema op te stellen. Ook de apotheek kan hierin adviseren. “Toch merken we in de praktijk dat veel mensen tijdens het proces vastlopen”, zegt Tessa. “Soms durven ze überhaupt niet goed te beginnen met afbouwen, uit angst voor een terugval. En áls ze beginnen, schrikken ze soms zodra ze weer iets van klachten krijgen. Ontwenningsverschijnselen lijken namelijk ontzettend op de oorspronkelijke klachten, waardoor het lastig is om het verschil te zien. Daaruit trekken sommige mensen onterecht de conclusie dat ze niet zonder kunnen. Juist daarom is het zo belangrijk om de stapjes heel klein te maken. Hoe klein dat is, is voor iedereen anders. Het hangt af van welk middel je precies gebruikt, hoe lang je het hebt gebruikt, waarvoor je het nodig had en hoe gevoelig je lichaam is voor schommelingen in doseringen. Dat is maatwerk.”
Bij de huisarts is afbouwhulp gratis, bij Tessa helaas nog niet. Al hoopt zij dat ook deze zorg in de toekomst vergoed wordt door de zorgverzekeraar. “Maar daar staat wel tegenover dat ik er veel meer tijd voor uittrek dan voorschrijvers kunnen”, legt ze uit. “Elk afbouwstapje gaat gepaard met spanning en emoties en dan is het belangrijk dat er iemand voor je is. Mijn cliënten kunnen mij altijd bereiken, zelfs in het weekend. Soms is iemand in paniek omdat hij of zij denkt een terugval te hebben en dan kijk ik mee naar wat er precies aan de hand is. Het is fijn om iemand gerust te kunnen stellen door uit te leggen dat het verklaarbaar is wat er in hun lichaam gebeurt. En als blijkt dat de klachten toch te heftig zijn, kunnen we samen kijken of het afbouwstapje nog net iets kleiner gemaakt kan worden.”Als je afbouwt, verandert er veel in je brein: de receptoren die door het gebruik van kunstmatige stofjes op non-actief zijn gezet, moeten weer geactiveerd worden. Daarom is er volgens Tessa meer nodig dan simpelweg het minderen van pillen. “Aan mensen die afbouwen met benzodiazepines adviseer ik bijvoorbeeld ook slaapcoaching”, zegt ze. “Wanneer je stopt met slaappillen moet je eigen, natuurlijke slaapmechanisme het weer overnemen en dat is na al die jaren gebruik een behoorlijke omschakeling. Logisch dus dat je niet kunt slapen als je een nacht geen pil neemt. Je moet het lichaam trainen weer zelf te kunnen slapen. Aangezien een natuurlijke slaap veel helender is dan een kunstmatige, zul je zonder medicatie uiteindelijk zelfs beter slapen dan met.”De meeste mensen hebben volgens Tessa tussen de drie maanden en driekwart jaar nodig om van hun medicatie af te komen. Hoe langer je hebt gebruikt en hoe meer eerdere mislukte afbouwpogingen je hebt gedaan, hoe meer tijd het doorgaans kost. “De ene persoon kan het grotendeels zelf, met de ander bel ik iedere week een halfuur en tussendoor ben ik bereikbaar via app. Zo loods ik vrijwel iedereen er zo symptoomloos mogelijk doorheen.”

Meer genieten en meer voelen

Heel soms komt het voor dat iemand na het afbouwen merkt dat de oude problematiek weer naar boven komt en ze – altijd in overleg met de voorschrijver – besluiten toch weer een kleine dosis te gebruiken. “Maar veruit de meeste mensen die ik de afgelopen jaren heb begeleid, lukt het om helemaal van de pillen af te komen, juist omdat ze zich veel beter voelen zonder”, zegt Tessa.
“Een van de eerste dingen die mensen vaak merken als ze zakken met de dosering, is dat ze zich helderder voelen in hun hoofd, meer kunnen genieten van dingen en meer voelen. Zeker mensen die hun halve leven al antidepressiva gebruiken hebben geen idee meer wie ze zijn zonder. Zo zei een man laatst dat hij mij ook nog wilde bedanken namens zijn vrouw: het was namelijk weer een stuk gezelliger in de slaapkamer, vond zij. Libidoverlies is een bijwerking van antidepressiva waar weinig over wordt gepraat, maar ik hoor regelmatig van cliënten dat ze na het afbouwen veel meer lust- en liefdegevoelens hebben. En een vrouw die al twintig jaar lang slaappillen gebruikte, zei nadat ze succesvol had afgebouwd: ‘Mijn wereld voelt opeens een heel stuk groter’. Dat was ook letterlijk zo, want door de medicatie mocht ze geen auto meer rijden. Nu ze dit wel weer kon, ervoer ze veel meer vreugde en vrijheid.”
Van andere zorgverleners, zowel artsen als apothekers, krijgt Tessa mooie reacties op haar initiatief. Er zijn ook al apothekers die haar voorbeeld volgen en toch ook in de apotheek meer tijd in afbouwbegeleiding proberen te maken. Concurrentie? “Nee, dat vind ik alleen maar mooi, want het is belangrijk dat er aandacht komt voor dit onderbelichte stukje in de farmacie. We zijn het er eigenlijk allemaal over eens dat er te veel medicijnen worden gebruikt in Nederland, maar toch wordt er binnen ons zorgsysteem te weinig tijd gestoken in het veilig en verantwoord afbouwen ervan. Het liefst zou ik zien dat artsen bij het voorschrijven van verslavende medicijnen meteen een afbouwplan opstellen en dit ook daadwerkelijk opvolgen. Maar dan moet je ook de persoonlijke begeleiding kunnen bieden die daarbij noodzakelijk is en dat blijft vaak een probleem. Daarin valt nog veel te verbeteren, maar ik ben blij dat ik daar een steentje aan kan bijdragen.”

Ook afbouwen? 5 tips

1. Ga nooit zelf experimenteren, maar raadpleeg altijd eerst je huisarts of psychiater. De zorgverlener die je de medicatie voorschrijft, kan adviseren en helpen bij de afbouw ervan. Dit is gratis. Zoek je intensievere begeleiding, dan kun je die eventueel vinden in aanvullende zorg. Het is noodzakelijk dat deze persoon hiervoor gekwalificeerd is: Tessa de Vos studeerde farmacie aan de universiteit Groningen en is dus bevoegd apotheker.
2. Neem de tijd. Hoe hoger je dosering en hoe langer je hebt gebruikt, des te langer het proces van afbouwen in beslag neemt. Het doel hoeft ook niet per se te zijn dat je helemaal zonder medicatie door het leven gaat, begin eerst met afbouwen naar een lagere dosering. Pas op het moment dat je geen ontwenningsverschijnselen meer hebt en geen last van de oorspronkelijke klachten, is het misschien tijd voor een volgend stapje.
3. Zorg voor iemand die steun kan bieden, zoals een vriend of vriendin, familielid of partner. Afbouwen gaat vrijwel altijd gepaard met symptomen die lijken op de oorspronkelijke klachten, dus het is belangrijk dat er in je omgeving begrip is dat je je tijdelijk anders voelt of gedraagt.
4. Geef niet te snel op. Als je lichaam in eerste instantie niet goed reageert op een lagere dosering, hoeft dat niet te betekenen dat je niet zonder kan. Het kan simpelweg ook een signaal zijn dat je de stapjes moet verkleinen. Het venijn zit ‘m vaak in de staart: bij lage dosering is de ontwenning vaak het hevigst. Dat betekent dat je juist voor het laatste stukje soms langer uit moet trekken.
5. Schaam je nergens voor. Soms durven mensen niet aan te kloppen bij hun voorschrijver uit angst een standje te krijgen omdat ze nog steeds niet zijn begonnen met afbouwen. Ook gebeurt het steeds vaker dat mensen buiten het reguliere circuit om, bijvoorbeeld op de zwarte markt, aan medicijnen komen, zonder dat hun arts hiervan op de hoogte is. Onthoud dat artsen een zorgplicht en een zwijgplicht hebben en er zijn om jou te helpen. 

Microdoseringen

Om veilig af te bouwen kun je doorgaans niet uit de voeten met je reguliere medicatie. Er zijn speciale taperingstrips beschikbaar met lage doseringen antidepressiva, speciaal bedoeld voor het afbouwen. Helaas worden die strips niet door elke zorgverzekeraar vergoed. Tessa: “Soms houdt dit mensen tegen om te beginnen met afbouwen, of ze gaan zelf experimenteren met het tellen van korrels uit capsules of het vijlen van pillen. Dit is heel onbetrouwbaar, omdat je daardoor nooit exact dezelfde dosis krijgt. Gelukkig zijn er de laatste jaren steeds meer microdoseringen die wel vergoed worden, alleen weten nog niet bij alle huisartsen, psychiaters en apotheken van het bestaan daarvan. Vraag dus je voorschrijver te kijken naar het assortiment van de magistraal bereidende apotheken in ons land. Deze hebben inmiddels een ruim assortiment aan laag gedoseerde antidepressiva. De apotheek kan ze bestellen en mits ingezet voor afbouwen, worden ze ook gewoon vergoed.  Ook heb ik op mijn website Afbouwapotheker.nl een gratis webinar staan waarin ik meer vertel over het veilig afbouwen van psychofarmaca.”

Foto: Getty Images

Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.