1 op de 10 jongeren heeft een angststoornis: hoe ga je daarmee om?

Iedereen is wel ergens bang voor, of het nu spinnen zijn of slapen in het donker. We spreken van een angststoornis wanneer dwanggedachten of angstgevoelens je dusdanig beperken dat je er problemen van ondervindt in het dagelijks leven. Dat kan bij iedereen anders zijn: de één wast honderd keer per dag zijn handen en komt daardoor stelselmatig te laat, de ander durft niet de deur uit omdat hij bang is dat er dan iets ergs gebeurt en weer een ander krijgt standaard een paniekaanval als hij in een drukke ruimte staat. In veel gevallen gaan dit na een tijdje weer over, maar lang niet altijd. Soms belandt iemand daardoor uiteindelijk in een isolement, omdat de angst zijn of haar leven volledig regeert.De ADF Stichting zet zich al 57 jaar in voor volwassen patiënten en hun naasten. Maar toen directeur Patricia Muis (44) zeven jaar geleden bij de stichting kwam werken, verwonderde ze zich over het feit dat er geen aparte tak voor jongeren was. “Uit onderzoek blijkt dat angst, dwang en depressie vaak al in de puberteit begint, maar ik zag zoveel ouderen die pas ver na hun veertigste met therapie begonnen”, zegt ze. “Hoewel behandeling op elke leeftijd verschil kan maken, zit er bij jongeren voor mijn gevoel nog veel meer beweging in. Een meisje van veertien dat voor het eerst een paniekaanval krijgt, is al erg geholpen als je uitlegt waar zoiets door komt, wat je eraan kunt doen en waar je hulp kunt krijgen. Daarbij merkte ik dat we ook steeds meer telefoontjes kregen van ouders die zich zorgen maakten over hun kind. Daarom heb ik een subsidieaanvraag gedaan bij Zonmw voor het eerste platform in Nederland voor jongeren met angst- of dwangklachten: Brain Warriors.”

Prestatiedruk

De toename van mentale klachten bij jongeren wordt vaak gelinkt aan de coronatijd, maar al sinds 2017 is er een toename te zien van het aantal jongeren met een angststoornis. Dat heeft meerdere oorzaken, waarvan prestatiedruk de belangrijkste is. Of die druk hoger ligt dan pakweg twintig jaar geleden? “Ik kan het niet onderbouwen, maar ik heb persoonlijk het idee dat het in de huidige maatschappij steeds meer draait om succesvol zijn”, zegt Patricia. “Sociale media geven natuurlijk geen realistisch beeld van het leven. Daarbij zien jongeren natuurlijk ook hoe duur alles is geworden in de winkels en denken: ik heb een goede opleiding en baan nodig, wil ik later een huis kunnen kopen en af en toe op vakantie kunnen. Dat geeft druk.”Lang niet alle jongeren die last hebben van angst of dwang vragen hulp en degenen die dat wel doen, stuiten vaak op lange wachtlijsten voor de GGZ. “We zien dat het vaak minimaal een halfjaar tot een jaar duurt voordat iemand aan de beurt is en dat is voor sommige jongeren helaas te lang”, zegt Patricia. “De groep die als gevolg van mentale klachten niet naar school gaat wordt steeds groter. Ze raken in een isolement of krijgen depressieve klachten. In uiterste gevallen leidt het tot suïcide, want helaas zien we ook daarin een stijging. Het is heel schrijnend dat hulp voor sommige jongeren te laat komt. De wachtlijsten kan ik helaas niet wegnemen, maar met het platform Brain Warriors kunnen we wel in de tussentijd iets voor deze groep doen. En natuurlijk ook daarna, in de vorm van hulp bij herstel.”

Patricia koos er bewust voor om een samenwerking aan te gaan met het KAS (Kenniscentrum Angst en Stress bij jeugd), jeugdhulpverlener Mental Heroes en met ervaringsdeskundigen zélf. Er werken momenteel twintig jongens en meiden tussen de 12 en 25 jaar aan het platform mee, die zelf kampen met een angststoornis of in het verleden angst- of dwangklachten hebben gehad. “Daardoor kunnen we precies de informatie, tips en adviezen geven waaraan jongeren echt behoefte hebben”, legt Patricia uit. “Via filmpjes delen ze hun verhalen, maar ze staan ook letterlijk klaar om concreet anderen te helpen.” Lotgenotencontact mag het volgens Patricia niet genoemd worden – “dat vonden onze jongeren een ouderwets woord”, maar het is de bedoeling dat er uiteindelijk een community ontstaat waarin jongeren online of offline kunnen samenkomen. Het helpt echt als je weet dat anderen ook last van angst of dwang hebben, zeker als het jongens of meiden zijn waarvan je het niet had verwacht – bijvoorbeeld omdat ze altijd vrolijk lijken of heel sociaal zijn.”

Luisterend oor

De website gaat pas in het voorjaar echt live, maar in de tussentijd zijn de Brain Warriors al op de achtergrond actief. Iedere werkdag zijn ervaringsdeskundige vrijwilligers van de ADF Stichting telefonisch bereikbaar, die indien wenselijk ook contact kunnen leggen met jeugdhulpverleners van Mental Heroes of de jongeren van het platform. Op donderdag is er ook een speciaal spreekuur voor ouders. “Praten helpt”, zegt Patricia. “Misschien kunnen we door de wachtlijsten niet altijd direct hulp in gang zetten, maar we kunnen wel laten weten dat we er voor ze zijn, een luisterend oor bieden en laten zien wat ze wél kunnen doen. Net als bij een lichamelijke aandoening kunnen aanpassingen in leefstijl bijvoorbeeld vaak al veel verlichting bieden, dus gezonde voeding, voldoende beweging en op tijd naar bed. Energydrinks vol suiker en cafeïne zijn een drama als je last hebt van paniekaanvallen.”Patricia benadrukt dat het, ondanks de lange wachtlijsten, wel belangrijk is om professionele hulp te zoeken, omdat behandeling van een angststoornis wel degelijk effect heeft. “Het begint altijd bij de huisarts, die kan vaststellen of er inderdaad sprake is van een angststoornis en kan doorverwijzen naar gespecialiseerde hulp. Cognitieve gedragstherapie is meestal de volgende stap, zowel bij volwassenen als bij jongeren. Ongeveer zeventig procent heeft hier baat bij. De meest effectieve behandeling is als dit gecombineerd wordt met exposure-therapie. Dat betekent dat je – in kleine stapjes – geconfronteerd wordt met je angst. Als je bijvoorbeeld een paniekaanval hebt gekregen in de trein, zou het vervelend zijn als je daardoor de rest van je leven de trein vermijdt. We proberen dus te kijken of je de dingen die je spannend vindt toch weer kunt leren aangaan, zodat het je dagelijks leven niet meer belemmert. Dat is vaak een kwestie van net zo lang herhalen tot je zoveel realistische ervaringen hebt dat je brein leert dat er geen reden is tot angst. En als je toch nog spanning voelt, leer je hoe je hiermee om kunt gaan. Maar, zeggen we ook: wees altijd zacht voor jezelf. Het geeft niet als het niet (meteen) lukt.”

Rolmodellen

De jongeren die meewerken aan het platform zijn mooie rolmodellen om te laten zien dat je ook mét angst een fijn leven kunt leiden. Sommige van hen zijn volledig van hun klachten af, anderen hebben hier bij tijd en wijle nog last van, maar ze hebben in ieder geval allemaal veel overwonnen. “We hebben bijvoorbeeld Max die jarenlang niet naar school ging en nu iedere week voetbalt en wil gaan studeren, of Kelsey, die dit jaar meedeed aan een missverkiezing”, zegt Patricia. “We zien vaak wel dat een angststoornis altijd wel een zwakte blijft: als je bijvoorbeeld een slechte knie hebt, kan dat ook in bepaalde situaties weer opspelen. Paniekaanvallen, dwanggedachten of angstklachten kunnen ook weer erger worden bij stressvolle events, zoals een verhuizing of examen. Maar op het moment dat je weet wat je triggers zijn en hoe je daarmee omgaat, kun je wel zorgen dat de spanning niet te veel oploopt. Als jongeren met een angststoornis op tijd de juiste behandeling krijgen, denk ik dat zij op latere leeftijd echt een beter welzijn hebben.”

De site brainwarriors.nl gaat dit voorjaar live. Tot die tijd kun je op adfstichting.nl/jongerenplatform-2025 meer informatie vinden. De telefonische hulpdienst is dagelijks bereikbaar tussen 09.00 en 13.30 op 0343-753009.

Meer meisjes dan jongens

Ongeveer 30% van de jongeren tussen de 18 en 24 jaar krijgt ergens in zijn of haar leven een angststoornis, blijkt uit het meest recente Nemesis-3 onderzoek naar de psychische gezondheid van volwassenen. Naar kinderen onder de 17 jaar is minder onderzoek gedaan, maar officiële schattingen gaan uit van 10% tot wel 20%. Het komt vaker voor bij jonge vrouwen dan bij jonge mannen. Meest voorkomend zijn de specifieke fobie (bijvoorbeeld vliegangst of claustrofobie) en sociale fobie. Angstklachten kunnen zich zowel lichamelijk uiten (trillen, hoofdpijn, buikpijn, misselijkheid, duizeligheid) als cognitief (piekeren, concentratieproblemen) of gedragsmatig (huilen, verstijven, prikkelbaar of opstandig gedrag, angstige situaties uit de weg gaan).

‘Laat angst je niet tegenhouden om te doen wat je leuk vindt’

Kelsey-Jade (17) is een van de jongeren die meewerkt aan Brain Warriors. “Het begon met slaapproblemen. Ik was negen en lag echt nachtenlang wakker. Geen idee waar dat vandaan kwam, het was er opeens. Al gauw kwamen er ook allerlei angsten en dwanggedachten bij. Zo mocht er bijvoorbeeld nooit iets in de buurt van het stopcontact liggen, omdat ik bang was dat het huis dan in brand zou vliegen. Ik hield ook constant deuren en ramen in de gaten, omdat er opeens iemand in de kamer kon staan. Mijn ouders zijn met me naar de huisarts gegaan en die verwees me door naar een psycholoog. Daar heb ik uiteindelijk de diagnose OCS gekregen, oftewel een obsessieve-compulsieve stoornis, waarbij je dwanggedachten hebt. Ik heb zo’n tweeënhalf jaar lang therapie gehad, zowel individueel als in een groepje met leeftijdsgenoten. Dat heeft mijn zelfvertrouwen enorm vergroot. We deden bijvoorbeeld rollenspellen, waarbij iemand iets naars tegen je moest zeggen en je leerde hoe je daarop het beste kunt reageren. Helemaal weg is de angst niet, maar ik heb tijdens de therapie wel geleerd hoe ik het zelf kan oplossen áls ik dit soort gedachten krijg. De psycholoog leerde me bijvoorbeeld om bij elke angst een tegenvraag te bedenken: waaróm zou het eng zijn? Of: waaróm zou het misgaan? Er zijn nog best vaak situaties die ik ongemakkelijk vind, maar ik heb geleerd hoe ik die makkelijker kan maken voor mezelf. Als ik het bijvoorbeeld ongemakkelijk vind om in mijn eentje naar een verjaardag te gaan, blijf ik niet thuis, maar zoek ik iemand die met me mee wil gaan. Dit jaar heb ik meegedaan aan de verkiezing van Miss Teen Noord-Holland. Superspannend natuurlijk, maar ik ben heel blij dat ik het toch heb gedaan. Gewonnen heb ik niet, maar alleen meedoen heeft me al zoveel extra zelfvertrouwen gegeven! Het hele proces, van de voorbereidingen tot de finale, was zo ontzettend leuk om te doen dat ik eigenlijk helemaal geen last heb gehad van angst. Toen ik een goed doel moest kiezen om me als miss voor in te zetten, koos ik de ADF Stichting en sindsdien ben ik betrokken bij Brain Warriors. Ik denk namelijk dat het belangrijk is voor jongeren die last hebben van angst of dwang om ervaringsverhalen van leeftijdsgenoten te lezen. Wat ik anderen wil meegeven? Laat de angstgedachten je vooral niet tegenhouden om de dingen te doen die je leuk vindt.”

Foto: Getty Images