Alles wat je moet weten over een ‘X’ als registratie in het paspoort

18 april 2019

Hoewel het nog lang niet overal is geaccepteerd, worden er belangrijke stappen gezet richting een genderdiverse maatschappij. Zo is discriminatie op basis van genderidentiteit sinds kort verboden, worden er genderneutrale emoji’s ontwikkeld en is de eerste ‘X’ in het paspoort een feit.

Hoewel het nog lang niet overal is geaccepteerd, worden er belangrijke stappen gezet richting een genderdiverse maatschappij. Zo is discriminatie op basis van genderidentiteit sinds kort verboden, worden er genderneutrale emoji’s ontwikkeld en is de eerste ‘X’ in het paspoort een feit.

De volgende stap? Volledig vrije keuze van geslachtsregistratie.

Waarom een ‘X’?

Een ‘X’ in je paspoort laten zetten kan nu alleen nog via een rechter. En dat moet anders, vindt onder andere seksuoloog Volker Moritz: “Waarom moeten mensen die zich geen man of vrouw voelen zich nog in een hokje vormen? Dat is niet meer van deze tijd.” Het gaat om ongeveer vier procent van de Nederlanders, meldt COC (belangenorganisatie voor lhbti’s).

De goedkeuring van een ‘X’ in het paspoort zorgt voor keuzevrijheid voor iedereen. Ook als heteroman of -vrouw zou je er dan voor kunnen kiezen om een ‘X’ te laten registreren. Bijvoorbeeld als je vindt dat het niemand wat aangaat hoe jij er onder je kleding uitziet. Dat lijkt voor sommigen overdreven (de helft van alle Nederlanders is tegen een derde geslachtsoptie), maar de behoefte aan de optie ‘X’ neemt toe. Uit onderzoek van Ipsos blijkt bijvoorbeeld dat één derde van de nieuwste generatie, generatie Z, zich genderqueer voelt. Dat is een benaming voor alle genderidentiteiten die niet exclusief mannelijk of vrouwelijk zijn. Het aantal is hoger dan voorgaande generaties: 29 procent van de millenials en slechts 12 procent van de babyboomers noemden zichzelf genderqueer.

Dan zijn er ook nog intersekse personen: mensen die geboren zijn met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken, waardoor ze niet passen binnen de standaarddefinities van het woord ‘man’ of ‘vrouw’. Ryanne van Dorst onthulde vorig jaar dat zij een hermafrodiet is, zoals het in verouderd Nederlands ook wel wordt genoemd. 1% van de bevolking is intersekse. Volgens Moritz is dit een grotere groep dan we denken. “Het klinkt heel weinig, maar dat zijn 80.000 mensen en dan is het ineens een heel ander verhaal.”

De noodzaak van een ‘X’

“Dit zegt dus ook dat die twee hokjes – man of vrouw – niet kloppen”, zegt Moritz. De mogelijkheid van een X-registratie in het paspoort is volgens hem niet alleen welkom maar ook noodzakelijk. “Als seksuoloog heb ik veel mensen begeleid die niet in de categorie man of vrouw passen. Zij worden zo geboren, ze zijn zo. Veel van hen voelen zich diepongelukkig als ze in een hokje worden geplaatst. En waarom zijn ze eigenlijk verplicht om zich aan te passen? Het idee dat er alleen mannen en vrouwen bestaan zit zo in onze cultuur verweven dat het al bij de geboorte van een baby begint. We vragen niet: ‘is het gezond?’, maar ‘is het een jongen of een meisje?’ Daar moeten we wat meer van loskomen”, zegt Moritz.

Een genderdiverse maatschappij

Ook om ons heen is de behoefte aan acceptatie van verschillende genderidentiteiten zichtbaar. Steeds meer mensen zetten zich af tegen het hokjesdenken en strijden voor de acceptatie van verschillende genderidentiteiten. Zo komen Hollywood-sterren Cara Delevigne en Sam Smith open uit voor hun genderfluïde identiteit, wil Meghan Markle haar kind genderneutraal opvoeden en plaatste Megan Fox een foto van haar zoontje in een jurk. Zanger en acteur Billy Porter maakte tijdens de Oscaruitreiking een statement door in een jurk op de rode loper te verschijnen. Daarnaast introduceerde Facebook 56 verschillende identificatie opties naast man of vrouw, zoals transgender, pangender en intersekse.

Ook in Nederland komt er steeds meer ruimte voor genderdiversiteit. In De Wereld Draait Door kondigde Matthijs van Nieuwkerk schrijver Marieke Lukas Rijneveld niet aan als tafeldame, maar ‘tafelmens’. Sinds december 2017 worden treinreizigers van de NS niet langer aangesproken als ‘dames en heren’ maar als ‘beste reizigers.’ Is sinds 12 maart is de Algemene wet gelijke behandelingen aangepast om discriminatie van iedere genderidentificatie te beschermen. En spreken niet meer van de LHBT-gemeenschap, maar van de LHBTQIAPC+. Een term die best heel verwarrend kan zijn, maar die alle genderopties probeert te dekken.

“Dit zegt dus ook dat die twee hokjes echt niet meer kloppen”, benadrukt Moritz. Volgens de seksuoloog hebben genderqueers altijd al bestaan. “Vroeger werden er alleen niet zoveel vragen gesteld, maar tegenwoordig komen mensen steeds meer op voor individualisering van wie ze zijn. Het is een inhaalslag van dingen die niet kloppen.”

Van Australië tot… Nederland

Toch loopt Nederland nog achter als het aankomt op de ‘X’. In India en Nepal is een derde gender al geaccepteerd, in Australië en Nieuw-Zeeland is er de keuze voor een ‘X’ in het paspoort en Duitsland en Italië hebben de geslachtsaanduiding op de ID-kaart helemaal geschrapt.

Mooie voorbeelden die Nederland volgens D66-kamerlid Vera Bergkamp zou moeten volgen. Samen met Kamerleden Monica den Boer (D66) Nevin Özütok (Groenlinks) ziet zij de geslachtsregistratie het liefst uit het paspoort verdwijnen. Volgens hen moet ook de Nederlandse wet worden aangepast, zodat niemand nog individueel naar de rechter hoeft te stappen om de aanduiding ‘man’ of ‘vrouw’ uit het paspoort te laten halen.

Een X-registratie kon al wel in Nederland. Sinds 1993 kunnen ouders van een kind met tegenstrijdige geslachtskenmerken de keuze voor een geslacht drie maanden uitstellen. Als het geslacht dan nog steeds niet kan worden bepaald, kan het kind met een X worden geregistreerd. In een WODC-rapport van 2013 staat dat er in Nederland slechts één persoon sinds de geboorte met een ‘X’ geregistreerd is gebleven.

De ‘X’ is onderweg

Dat gaat nog niet zonder slag of stoot. Denk aan Leonne Zeeger: zij werd op 19 oktober 2018 na veel rechtszaken de eerste persoon in Nederland die haar geslachtsregistratie naar een X mocht veranderen. De rechter liet toen weten dat er landelijk naar de kwestie gekeken moest worden. Staatssecretaris Raymond Knops van Binnenlandse Zaken was het hier in eerste instantie mee eens. Hij vond de verandering ‘passend bij de tijdgeest’ en ‘een erkenning voor mensen die ermee te maken hebben.’ Toch zag hij op 21 januari van het voorstel af om de ‘X’ wettelijk vast te leggen en besloot – op advies van de commissie van het ministerie van Justitie – internationale ontwikkelingen af te wachten.

Momenteel doet minister van emancipatie Ingrid Engelshoven onderzoek naar overbodige geslachtsregistratie en de consequenties van een optie ‘X’. Voor paspoorten gelden namelijk Europese standaarden, waarin staat dat er een M, V of X in moet staan. Volgens Bergkamp wordt daarover “hopelijk voor de zomer, maar in ieder geval uiterlijk dit jaar”, meer duidelijk.

“Dat zou een goede ontwikkeling zijn”, zegt Moritz. “De maatschappij wordt toleranter en dit geeft de legale wettelijke ondersteuning voor deze mensen en de tijd voor maatschappelijke verandering.”

In de onderstaande video vertelt Floris over zijn genderfluïde identiteit.

Tekst en video: Jamy Joy Sens