Eenzamer dan ooit: ‘Ik ga weleens slapen zonder dat ik iemand heb gesproken’

12 januari 2021

Er is meer eenzaamheid dan ooit. De coronacrisis maakt het probleem nog erger. “Ik vind het lastig om tegen anderen te zeggen dat ik eenzaam ben.”

Eenzaam

Elke avond, voordat ze gaat slapen, zet Evelien (40) een podcast aan om mee in slaap te komen. “Zonder die podcast slapen lukt me niet meer. De stemmen maken me rustig, bieden geborgenheid en geven me het gevoel dat ik niet alleen ben. Al ben ik dat wél. Er zijn dagen dat ik ga slapen zonder dat ik iemand heb gesproken.”

‘Eenzaam’, het is zo’n rotwoord, vindt Evelien. Een woord dat ze eigenlijk liever niet in verband brengt met zichzelf. “Het doet denken aan een oude vrouw in een verzorgingstehuis of een sneu type dat thuis zit weg te kwijnen. Toch moet ik toegeven dat het woord wel degelijk bij mij past. Ik ben single en heb geen kinderen. De vriendin met wie ik lief en leed deelde, is sinds twee jaar moeder. Hierdoor is onze band veranderd. Zij heeft het erg druk en andere prioriteiten in haar leven gekregen. We sturen zo nu en dan een appje of bellen, maar die gesprekken gaan vooral over haar kinderen. Sinds ik thuiswerk zie ik ook mijn collega’s niet meer dagelijks. De muren komen soms op me af. Corona speelt zeker een rol, maar ook daarvoor voelde ik me al vaak eenzaam. Sinds mijn relatie drie jaar geleden stukliep, heb ik er moeite mee mijn leven een andere richting te geven. Nieuwe vrienden maak je op deze leeftijd veel moeilijker. Alleen iets ondernemen durf ik niet goed, dus blijf ik maar thuis. Hierdoor raak ik steeds geïsoleerder. De eenzaamheid maakt me somber, vooral met de feestdagen in het vooruitzicht. Mijn moeder is overleden en mijn vader woont met zijn nieuwe vriendin aan de andere kant van Nederland. Eerste Kerstdag kan ik waarschijnlijk bij hen zijn, maar met Oud en Nieuw zit ik alleen. Ik zou niet weten bij wie ik dat moet vieren.”

Geen ouderenprobleem

Er zijn nog veel meer vrouwen zoals Evelien. Eenzaamheid is lang niet altijd een ouderenprobleem, zoals soms wordt gedacht. Integendeel, zegt Jeannette Rijks, eenzaamheidsexpert, trainer en auteur van diverse boeken over eenzaamheid. “Eenzaamheid komt op alle leeftijden voor. Achter elke oudere die zich eenzaam voelt, staan tien mensen met een lagere leeftijd die zich net zo voelen.”

Volgens cijfers van het RIVM is ongeveer 43 procent van de Nederlanders eenzaam. Onder de volwassen bevolking voelen anderhalf miljoen mensen zich ernstig eenzaam. Iedereen voelt zich weleens alleen, maar échte eenzaamheid is het gevoel niet verbonden te zijn met anderen. “Die verbondenheid hebben mensen nodig. Het is een basale behoefte. Dat heeft niet per se te maken met het delen van gevoelens. Voor de een betekent verbonden zijn iets anders dan voor de ander. Wat het is en waaraan je behoefte hebt, moet je zelf ervaren en invullen”, legt Rijks uit.

Eenzaamheid wordt volgens haar veroorzaakt door een verandering in patronen. “Mensen zijn gewend om vaste patronen te herkennen in relaties en contacten. Vergelijk het maar met de pauze in de bioscoop. Als je terugkeert naar je plek en er opeens iemand anders op je plek zit, gaan je nekharen overeind staan. Zo snel wen je aan patronen en relaties ten opzichte van anderen. Deze relatiepatronen zorgen ervoor dat je wereld veilig en betrouwbaar voelt. Vallen die weg, dan ervaar je de situatie als onveilig en voel je je eenzaam.”

Zelfstandig worden

Dat verklaart ook meteen waarom jongeren zo’n groot risico op eenzaamheid lopen. Uit recent onderzoek (Risk factors for loneliness: The high relative importance of age versus other factors – Shovestul, 2020) blijkt dat het risico op eenzaamheid het hoogst is bij negentienjarigen. Dat valt volgens Rijks te verklaren vanuit veranderde relatiepatronen: “Jongeren verlaten rond die leeftijd het ouderlijk huis en het vertrouwde gezin. Ze moeten zelfstandig een nieuw leven opbouwen.”

Nog zo’n verandering die eenzaamheid kan veroorzaken is een echtscheiding of verbroken relatie. Ernstige eenzaamheid komt onder 22 procent van de gescheiden mensen voor. Ineens sta je, anders dan je gewend was, alleen in het leven. “De kans is groter dat je eenzaam wordt. Je moet immers alleen de deur uit en dingen ondernemen. Dat is soms makkelijker als je iemand thuis hebt met wie je het goed kunt vinden. Dat laatste is wel een voorwaarde, want als het ontbreekt aan wederzijds begrip en verbondenheid kun je in een relatie evengoed heel eenzaam zijn.”

Daarnaast is het krijgen van je eerste kind een belangrijke risicofactor voor eenzaamheid. Dat komt doordat je relatie tot anderen verandert. Rijks: “Ik herinner me dat ze me op het schoolplein vroegen van wie ik de moeder was. Daar moest ik erg aan wennen. Ineens moet je je leven opnieuw vormgeven. De relatie tot je man verandert, even spontaan een weekend naar Parijs met vriendinnen kan niet meer. Alles wordt anders. Het is normaal dat je je daardoor de eerste periode van het moederschap eenzaam kunt voelen.”

Lees ook: Annemiek (48): ‘Niemand weet dat ik me zo eenzaam voel’

Leuk gezin maar toch eenzaam

Het overkwam ook Saskia (37). Hoewel ze een man en dochter heeft, voelt ze zich regelmatig erg eenzaam. “Wat zeur ik nou toch? Ik heb toch een leuk gezin? denk ik vaak. Desondanks voel ik me vaak erg op mezelf teruggeworpen. Het ontbreekt me aan lieve vriendinnen. Met de één verwaterde het contact, met een ander klikte het niet goed meer. Ik heb de afgelopen jaren niet genoeg mijn best gedaan om naast mijn gezin een sociaal netwerk op te bouwen. Daarbij werk ik thuis als zzp’er, waardoor ik weinig onder de mensen kom. Grote delen van de dag zit ik alleen en snak ik naar het voeren van diepgaande gesprekken met iemand die bij me past, met wie ik mijn gevoelens kan delen en nog eens flink de slappe lach kan hebben. De coronamaatregelen helpen natuurlijk ook niet echt. Hierdoor heb ik nog minder contact met anderen dan voorheen.”

Het coronavirus heeft de eenzaamheid volgens Rijks zeker versterkt. “Hoe meer relaties je hebt en hoe meer je je verbonden voelt met anderen, hoe groter de eenzaamheid zal zijn als die contacten wegvallen. Opvallend is dat het met introverte mensen die niet zo veel vrienden hebben, in coronatijd vaak juist wel goed gaat. Zij voelen niet de druk om ergens heen te moeten en hebben alleen contact met de paar mensen die waardevol voor ze zijn. Voor veel andere mensen is het juist een frustrerende tijd, omdat ze niet krijgen wat ze nodig hebben. Door thuiswerken vallen collega’s weg en relaties met anderen veranderen.”

Dat heeft ook Elise (31) ervaren. Zij heeft Asperger, een vorm van autisme, en woont daardoor in een beschermde woonvorm. “Ik heb geen vriend, kinderen, broers of zussen. Mijn vader is al overleden en mijn moeder zit in een psychiatrische kliniek voor ouderen. De meeste dagen zit ik alleen thuis. De coronamaatregelen verergeren mijn eenzaamheid enorm. Zo moet de deur van de gezamenlijke woonkamer tegenwoordig dicht. Samen eten, praten of koffiedrinken, wat we voorheen vaak deden, is niet meer toegestaan. Ook mag je in je studio geen bezoek van buiten ontvangen. In de zomer kon ik nog met mensen afspreken in de buitenlucht of bij een horecagelegenheid, maar dat kan nu ook niet meer. Ik voel me daardoor erg alleen. ’s Avonds doen mijn huisgenoten de deur naar de gang open, zodat we elkaar kunnen zien. Ook mijn huisdieren – twee ratjes – geven me wat gezelligheid. Toch mis ik het warme gevoel dat ik krijg van een écht gesprek.”

Het alleen zitten maakt Elise somber. Hoewel ze afleiding probeert te zoeken, piekert ze veel. Ook de feestdagen brengt zij in haar eentje door. “Die dagen waren bij mij altijd al waardeloos, omdat ik vaak alleen zat. Kerstmis zegt me dan ook niet zo veel. De zomer vind ik eigenlijk erger, omdat veel mensen dan op vakantie zijn.”

Depressie of stress

Je eenzaam voelen kan grote gevolgen hebben voor je gezondheid. Het leidt tot depressie of stress. Daarom is het goed om er iets tegen te doen. Maar wat? ‘Je moet gewoon lekker onder de mensen zijn’, wordt weleens gezegd. Of ‘word lid van een sportclub’ en ‘maak eens een praatje bij de bushalte.’ Dat is volgens Rijks niet de oplossing.

“Geforceerd mensen met elkaar in contact brengen of ze in een groep met anderen zetten is vaak juist pijnlijk en kan de eenzaamheid verergeren. Zeker als je al langer last hebt van eenzaamheid. Je voelt je dan niet zo goed, waardoor nieuwe vrienden maken niet makkelijk is. Het is belangrijk om eerst te begrijpen wat eenzaamheid is, hoe je ermee omgaat en hoe je je hersenen op een andere manier activeert. Je moet loskomen uit de probleemsituatie.”

Rijks raadt dan ook aan om deskundige hulp in te schakelen of een laagdrempelige cursus tegen eenzaamheid te doen. “Met zo’n cursus kun je goede resultaten boeken. Want er is écht iets tegen eenzaamheid te doen. Je leert bijvoorbeeld je zelfvertrouwen te versterken, welke waarden belangrijk zijn voor jou in het leven, hoe je een gemeenschappelijke basis met iemand vindt. Zo kun je mensen leren kennen die bij jou passen en met hulp van een stappenplan actie ondernemen. De cursus is een stok achter de deur om er iets aan te doen.”

Evelien heeft die stap nog niet durven nemen. “Ik vind het lastig om tegen anderen te zeggen dat ik eenzaam ben, omdat ik me ervoor schaam. Aan de andere kant lukt het me ook niet goed om nieuwe vrienden te maken. Vooral omdat ik door de eenzaamheid ook minder goed in mijn vel zit. Ik hoop dat ik erin slaag er iets aan te veranderen, want écht contact met een goede vriendin is het mooiste cadeau wat ik deze kerst zou kunnen krijgen.”

Tips tegen eenzaamheid

• Bedenk wat je interesses, hobby’s of passies zijn en kijk of je die met iemand kunt delen.

• Zoek vriendinnen van vroeger met wie het contact verwaterd was weer eens op.

• Ga vrijwilligerswerk doen. Door andere mensen op wat voor manier ook te helpen, groeit je waardering voor jezelf en hierdoor kun je je minder alleen voelen.

• Onderneem dingen die je graag wilt doen, ook als je niemand hebt om mee te gaan. Als je thuis blijft, wordt de drempel om naar buiten te gaan en wat leuks te ondernemen steeds hoger.

• Zoek professionele hulp als de eenzaamheid je leven te veel beïnvloedt.

Lees ook: Nooit alleen en toch eenzaam: ‘Ik voelde me onbegrepen’