Groepsdruk in je werk of je omgeving: zó ga je ermee om

Tekst: Lisette Gerbrands

27 februari 2025

Wees eerlijk: doe of zeg jij weleens iets alleen maar omdat je vrienden of collega’s het van je verwachten? Groepsdruk is moeilijk te weerstaan en écht niet alleen voor kinderen. “Mensen zijn sociale wezens en willen erbij horen.”

Wat is groepsdruk?

Hoogleraar sociologie Beate Völker geeft antwoord op vijf vragen.
Wat is groepsdruk? “Groepsdruk is wanneer een groep mensen je bewust of onbewust probeert te beïnvloeden om iets wel of niet te doen. Door groepsdruk kun je soms dingen doen die je normaal niet zou doen als je alleen was.”

Wanneer is er sprake van groepsdruk? “Bij een groep van drie mensen. Met z’n tweeën kun je een conflict oplossen of de vriendschap pauzeren. Maar met drie mensen kan groepsdruk ontstaan, omdat twee personen de derde onder druk kunnen zetten of uitsluiten.”
Hoe ontstaat groepsdruk? “Overal waar groepen mensen bij elkaar komen en waar de groep een bepaalde identiteit krijgt, kan groepsdruk ontstaan. Mensen zijn sociale wezens en willen erbij horen. Groepsdruk ontstaat uit deze behoefte en kan je bovendien toegang geven tot belangrijke informatie.”
Welke factoren spelen een rol in groepsdruk? “Hoe vatbaar iemand is voor groepsdruk verschilt per persoon. Het hangt af van je zelfvertrouwen, je behoefte aan acceptatie en je eerdere ervaringen in vriendschappen.”
Is groepsdruk altijd negatief? “Zeker niet. Als je bijvoorbeeld met een groep sport, kan groepsdruk je motiveren om langer door te gaan dan wanneer je alleen sport.”

Soorten en maten

Groepsdruk komt in verschillende vormen voor, die kunnen overlappen en elkaar versterken, waardoor de algehele druk op een individu toeneemt.
• Gedragsdruk: mensen voelen zich gedwongen om zich op een bepaalde manier te gedragen om geaccepteerd te worden door de groep, bijvoorbeeld roken omdat vrienden dit ook doen.
• Meningsdruk: individuen voelen zich gedwongen hun mening aan te passen aan die van de groep, zoals een werksituatie waarin een medewerker zich onder druk gezet voelt om het eens te zijn met een controversiële beslissing.
• Prestatiedruk: hoge verwachtingen binnen een groep over het behalen van bepaalde doelen of prestaties, zoals studenten binnen een competitieve studiegroep.

Wanneer is groepsdruk lastig te ontwijken?

Beate Völker: “Het is lastig om je aan groepsdruk te onttrekken wanneer je onderdeel bent van een hecht netwerk zoals een vriendengroep of op plekken waar je vaak komt. Denk aan school, werk of een kerkgemeenschap. Besluit jij bijvoorbeeld om het roer helemaal om te gooien, dan zal jouw omgeving daarover praten, vaak achter je rug. En dat veroorzaakt veel druk. Of dat gebeurt, heeft te maken met of je iets doet dat tegen het groepsnetwerk in gaat. Is jouw vriendengroep tegen coronavaccinaties en ben jij voor? Dan zien ze jou als iemand uit een ander ‘kamp’. Je wordt weggezet als iemand die met de kudde meeloopt. In een minder dicht netwerk, waarin jouw omgeving elkaar niet of nauwelijks kent, wordt geen informatie uitgewisseld en is de groepsdruk minder.”

Waarom zijn we gevoelig voor groepsdruk?

Gedragspsycholoog Chantal van der Leest: “We maken elke dag zo’n 35.000 beslissingen. Als je die allemaal rationeel moet maken, is dat veel te veel. Daarom laten we ons gedrag afhangen van wat anderen doen. We gaan mee met de flow omdat nadenken én veel tijd kost én omdat we erop vertrouwen dat anderen er goed over hebben nagedacht. Er bestaan in feite twee soorten groepen: de groep waar je bij hoort – de in-groep – en de groep waar je niet bij hoort – de out-groep. De leefregels van de groep waarmee jij je identificeert bepalen je gedrag. Word je aangesproken door iemand van jouw groep, dan ben je daar gevoeliger voor en eerder geneigd om mee te gaan met wat die groep doet. Behoort diegene niet tot jouw groep, dan laat je het makkelijker van je afglijden.”

Is iedereen gevoelig voor groepsdruk?

Beate Völker: “Mensen hebben een inherente behoefte om ergens bij te horen. Hoe sterk die behoefte is, verschilt per persoon. Groepsdruk heeft te maken met normen die in een groep spelen. Deze kunnen stilzwijgend zijn, zoals het dragen van bepaalde merkkleding of specifieke politieke opvattingen en religieuze overtuigingen die geaccepteerd zijn binnen de groep. De één kan groepsdruk makkelijker weerstaan dan de ander. Dat heeft te maken met karaktereigenschappen, maar natuurlijk ook met de context. Een lichte groepsdruk weegt minder zwaar dan hevige groepsdruk met ongewenste consequenties als je niet meegaat met die druk vanuit de groep. Daarnaast zullen mensen die harmonie binnen een groep belangrijk vinden, makkelijker meegaan met groepsdruk. Ook een wat meegaandere persoonlijkheid is vatbaarder voor groepsdruk. Net als iemand die zijn of haar mening nog niet gevormd heeft. Zo iemand gaat ook makkelijk mee met wat de groep doet. In de hoop er wél bij te blijven horen, pas je je dan aan. Helaas gaat dit vaak ten koste van jezelf. Dit gedrag creëert een omgeving waarin individuen geïntimideerd worden en niet durven op te komen voor zichzelf, of anderen.”

Wat is het risico van groepsdenken?

Chantal van der Leest: “In 1972 introduceerde psycholoog Irving Janis de term groepsdenken. Dit ontstaat wanneer een groep streeft naar cohesie en conformiteit. Het beperkt niet alleen de creativiteit en diversiteit, maar omdat niemand de groep wil verstoren praat iedereen met elkaar mee. Mensen durven niet te zeggen dat ze iets een slecht plan vinden. Groepsdenken kan dus leiden tot slechtere beslissingen omdat er geen kritische opmerkingen worden gemaakt.”

Groepsdruk op social media

Volgens gedragspsycholoog Chantal van der Leest heeft social media een complexe en krachtige invloed op groepsdruk. “Het kan ons gedrag positief beïnvloeden door ons te motiveren gezonder te leven of goede doelen te steunen. Maar het kan ook negatieve effecten hebben, zoals het creëren van onzekerheden en het aanmoedigen van impulsief en onwenselijk gedrag.” Influencers spelen een grote rol in het creëren van groepsdruk. Ze hebben vaak een groot bereik en hun volgers willen vaak hun levensstijl, kledingkeuzes en gedragingen kopiëren. Dit kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben, afhankelijk van het soort gedrag en de normen die de influencers promoten. Van der Leest: “Het is belangrijk om je bewust te zijn van deze invloeden en te leren hoe je er op een gezonde manier mee om kunt gaan.”

Check: wel of geen groepsdruk?

Beate Völker: “Ga bij jezelf na of je ‘nee’ durft te zeggen. Als je dat niet durft, is dat een indicatie van groepsdruk. Bijvoorbeeld, na een etentje nog naar de kroeg gaan, terwijl je liever naar huis wilt. Of deelnemen aan bepaalde hobby’s of sporten terwijl je liever iets anders zou doen. Als je jezelf niet durft uit te spreken, kan dat een signaal van groepsdruk zijn.”

Zo weersta je groepsdruk

Om niet te bezwijken onder groepsdruk kun je meerdere dingen doen. Beate Völker geeft tips:
1. Ken je grenzen: bedenk van tevoren wat je wel en niet wilt doen, waarom je dit belangrijk vindt en wat de gevolgen zijn.
2. Spreek je uit: iedereen mag een eigen mening hebben en beslissingen nemen. Zeg hardop nee als je iets niet wilt doen.
3. Luister naar je gevoel: moet je direct iets doen of kiezen? Loop weg of zeg dat je erover na moet denken.
4. Praat erover: bespreek het met iemand bij wie je je goed voelt. Dit kan een andere kijk bieden.
5. Verzamel gelijkgestemden: omring jezelf met mensen die geen druk op je uitoefenen.

Zo gaan zij om met groepsdruk

‘Ik kom nu zelf voor anderen op’
Raven (33): “Als kind werd ik gepest, en mijn assertieve zusje kwam vaak voor me op, wat het pesten soms verergerde. Op de middelbare school bezweek ik vaak onder groepsdruk om erbij te horen. Nu, in mijn werk, merk ik dat ik moeite heb als mensen onder druk worden gezet. Ik heb geleerd dat collega’s niet mijn vrienden hoeven te zijn en kom nu voor anderen op als ze onder druk staan. Ik sprak me bij een teamuitje uit tegen het drinken van alcohol, wat leidde tot een wijziging in de plannen. Ook in een werkomgeving met een onveilige sfeer bracht ik regelmatig problemen ter sprake bij leidinggevenden en HR. Ondanks weerstand blijf ik proberen een positieve verandering te bewerkstelligen, zelfs als dat betekent dat ik mezelf buitenspel zet.”

‘Ik realiseerde me dat ik mezelf verloor’
Anneloes (29): “In mijn tienertijd voelde ik me constant onder druk staan om erbij te horen. Door mijn vriendengroep deed ik mee aan roken, drinken en zelfs pesten. Alleen maar omdat ik bang was om buitengesloten te worden. Ik wilde gewoon dat ze me aardig vonden. Op mijn 22e, tijdens mijn studententijd, realiseerde ik me dat ik mezelf verloor en besloot ik mijn eigen weg te gaan. Ik stopte met roken, brak met negatieve vrienden en vond steun bij een nieuwe vriendengroep. Dit was moeilijk, maar ik ben nu veel zelfverzekerder omdat ik trouw blijf aan mezelf.”

‘De stress eiste zijn tol op mijn gezondheid’
Janneke (41): “Ik werk in een competitieve kantooromgeving waar collega’s altijd overuren maken en geen pauze nemen. Ik voelde me gedwongen om mee te doen, zelfs als ik uitgeput was. De stress en de druk om te presteren eisten hun tol op mijn gezondheid. Pas toen ik een burn-out kreeg, besefte ik dat mijn eigen grenzen moest stellen. Gelukkig kon ik er met mijn manager over praten. Nu werk ik alleen de nodige uren en neem ik regelmatig pauzes. Omdat ik mijn eigen grenzen respecteer, ben ik niet alleen veel productiever maar voel ik me beter op mijn werk.”

Groepsdruk op de werkvloer
Volgens sociaal psycholoog Ioana Biris leven we in een tijd waarin veel mensen moralistisch willen zijn. De vraag is: hoe doe je dat op een fijne manier? Een leidinggevende speelt daar volgens haar een grote rol. “Deze moet jou de vrijheid geven om je mandaat te kunnen doen. Nog te vaak zie ik dat collega’s elkaar aanvallen of elkaar op een lelijke manier aanspreken. Daar word je onzeker van. Terwijl je zoiets prima op een nette en respectvolle manier kunt uitspreken. Dat zorgt voor verbinding, tussen de personen onderling en ook met de organisatie waarvoor je werkt.”

Tekst: Lisette Gerbrands
Foto: Getty Images

Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.