Janien: ‘Mijn vader bloeit helemaal op zonder mijn dominante moeder’

Tekst: Redactie Vriendin

27 december 2024

Als kind vond Janien (55) het moeilijk om te zien hoe haar vader werd gedomineerd door haar moeder. Veertig jaar lang veranderde er weinig, maar nu haar vader in een verpleeghuis woont, bloeit hij eindelijk op. “Ik hoop maar dat hij honderd wordt, dan heeft hij nog wat leuke jaren voor de boeg.”

Janien: “Als ik mijn jeugd met twee woorden zou moeten omschrijven, dan is het ‘ja, Ans’. Het is dat korte zinnetje dat ik als kind zó vaak heb gehoord uit de mond van mijn vader dat het nog steeds als een mantra in mijn hoofd zit, zelfs als ík met mijn moeder praat. Mijn man en ik maken er soms zelfs grapjes over. Als ik iets te directief tegen hem praat, zegt hij zogenaamd gedwee: ‘Ja, Ans.’ Dan moet ik er wel om lachen, maar eigenlijk is het natuurlijk helemaal niet grappig dat mijn zeer dominante moeder zo’n stempel heeft gedrukt op het leven van mijn vader, mijn zus en mij. Vooral mijn vader heeft het echt zwaar te verduren gehad. Als kind vond ik dat moeilijk om te zien, als volwassene kreeg ik steeds meer medelijden met mijn vader. Nooit doet hij iets goed, nooit mag hij zelf een beslissing nemen. Als hij praat, onderbreekt ze hem omdat ze het beter weet. Of hij moet zijn mond houden omdat ze zelf over een heel ander onderwerp begint. Of ze heeft een klus bedacht die moet gebeuren en denk maar niet dat het dan nog een kwartier kan wachten.
Zolang ik me kan herinneren, was dit de situatie bij ons thuis. Mijn vader is een lieve, rustige man. Iemand die zich makkelijk schikt naar anderen en niet opkomt voor zichzelf en die zijn mening niet snel zal delen. Hij vindt het volgens mij op veel momenten wel prettig dat beslissingen voor hem genomen worden, omdat hij zelf behoorlijk besluiteloos kan zijn. Ook gaat hij conflicten graag uit de weg. Misschien is het dan ook niet zo vreemd dat hij mijn moeder als echtgenote heeft getroffen. Zij neemt juist graag alle beslissingen, weet precies wat ze wil en als er een conflict uitgevochten moet worden – bijvoorbeeld een discussie over de rekening in een restaurant of iets met een energiecontract – staat ze vooraan. In die zin kun je zeggen dat ze elkaar perfect aanvullen. Helaas zijn hun verschillen ook tussen hen twee in komen te staan en dat heb ik als kind geweten. Elke dag domineerde mijn moeder mijn vader, en dan bedoel ik letterlijk elke dag. Van het doen van de afwas – ‘Doe het nu, Kees, niet straks. En nee, niet zó, je droogt het niet goed af’ – tot aan de manier waarop hij at, het televisieprogramma dat hij wilde kijken, wanneer hij de krant mocht gaan lezen, wanneer hij wel en niet kon praten, ze bepaalde álles. Mijn vader werkte vijf dagen per week, maar zodra hij thuiskwam, was het mijn moeder die bepaalde wat hij deed. In het weekend was het helemaal erg, want dan had ze duizend dingen voor hem te doen. Die arme man was van zaterdagochtend vroeg tot zondagavond laat bezig met boodschappen doen, bladeren harken, de dakgoot repareren, de zoldertrap verven, een kippenhok bouwen, de deurmat uitkloppen, een inloopkast maken, inkopen doen bij een supermarkt op een halfuur rijden waar de frisdrank in de aanbieding was en ga zo maar door. Als er bezoek was, voerde mijn moeder altijd het hoogste woord. Wilde mijn vader iets zeggen, dan kapte ze hem af met ‘nee Kees, dat is niet zo’ of ze praatte gewoonweg door hem heen. Hij leek vooral goed genoeg om van alles te faciliteren in haar leven, want omdat hij hard werkte hadden we altijd genoeg geld en omdat hij zo gedwee alles uitvoerde wat ze hem opdroeg, had zíj echt een topleven. Als kind dacht ik ook lange tijd dat dit normaal was, je weet immers niet beter. Maar toen mijn wereld groter werd en ik bij vriendinnetjes zag dat hun ouders heel anders met elkaar omgingen, kantelde dat beeld.”

Grote beslissing

Nu denk ik weleens: mijn vader had van haar moeten scheiden. Maar ja, dat deed je in die tijd niet zomaar en al helemaal niet omdat je als man wordt onderdrukt door je vrouw. Ironisch genoeg is dat ook precies het soort grote beslissing dat mijn moeder altijd nam. Mijn vader heeft ze simpelweg afgeleerd ook nog zijn mening te geven. Hij bleef dus bij haar en bood met de jaren minder en minder weerstand. De laatste jaren zei hij bijna nooit meer iets. Hij voerde uit wat mijn moeder van hem verlangde en hield voor de rest zijn mond, want als hij praatte was het toch niet goed. Ik weet ook wel dat mijn moeder zo geworden is door haar eigen, niet zo makkelijke jeugd. Als jongste van zeven kinderen heeft ze altijd voor haar positie moeten vechten, bij twee zeer dominante ouders. Ik vond het als kind verschrikkelijk om naar mijn opa en oma te gaan, de energie daar was altijd hard en bestraffend. Het moet verschrikkelijk zijn om zo op te groeien, ik kan me voorstellen dat dat iets met je doet. Maar ik wil het niet als excuus gebruiken voor haar gedrag, want ik geloof wel dat je altijd verantwoordelijkheid kan nemen voor je eigen gedrag. Dat heeft ze niet gedaan, ze is gewoon precies zo geworden als haar eigen ouders en misschien nog wel erger. Het is niet verwonderlijk dat ze zo’n zachtaardige en makkelijk te domineren man als mijn vader heeft uitgekozen. Voor hem was het waarschijnlijk in het begin wel makkelijk dat zij zo vastberaden en daadkrachtig is. Op papier zou dit geval van ‘tegenpolen trekken elkaar aan’ best kunnen werken, maar in de praktijk was dat niet zo.”

Niets waard

“Ik ben, toen ik in de twintig was, echt weleens boos geweest op mijn ouders – toen begon ik pas te voelen wat het dominante gedrag van mijn moeder met mij heeft gedaan. Ik voelde me destijds vaak slecht over mezelf, wist zeker dat ik niets waard was en durfde geen beslissingen te nemen omdat ik nooit had gezien hoe zo’n psychologisch proces in z’n werk hoort te gaan. Een paar relaties strandden in die tijd omdat ik eigenlijk niet wist hoe ik me moest gedragen. Ik ging me óf als mijn vader óf als mijn moeder en allebei is het niet goed. Pas nadat ik hulp had gezocht bij een psycholoog, leerde ik wat normaal gedrag is. In die tijd heb ik ook geprobeerd hier met mijn vader over te praten. Deels omdat ik daar zelf behoefte aan had, deels om hem te helpen. Maar zo’n gesprek liep vaak op niets uit, omdat mijn vader mijn moeder niet wilde afvallen en ook omdat hij zo gewend is aan deze situatie dat hij misschien niet eens ten volle doorhad wat er gebeurde. Jarenlang heb ik van buitenaf met lede ogen toegezien hoe mijn ouders nog dieper en dieper in hun patroon terechtkwamen.
Tot twee jaar geleden. Mijn vader begon te kwakkelen met zijn gezondheid en bleek uiteindelijk een spierziekte te hebben die zich weliswaar langzaam, maar toch geleidelijk ontwikkelt. Dat betekent dat hij steeds minder kan en dat hij eigenlijk niet zelfstandig kan wonen omdat hij vaak valt. In hun relatie was dit ingewikkeld, omdat mijn vader normaal gesproken juist van alles voor mijn moeder moet doen. Gevolg: ze haalde de teugels nog wat meer aan en mijn vader moest zijn afnemende spierkracht vooral gebruiken voor wat zíj van hem vroeg. Daarna kwamen pas de dingen die hij zelf leuk vindt. Dat ging een tijdje zo door tot mijn moeder ruim een jaar geleden kanker bleek te hebben. Dat veranderde alles. Door zijn ziekte kan mijn vader niet voor haar zorgen, door háár ziekte kan ze niet meer voor hem zorgen dus was er ineens een groot probleem. Mijn moeder trok in bij haar alleenstaande zus die zich over haar ontfermde, voor mijn vader vonden we gelukkig een plek in een verpleeghuis. In het begin vond ik dat heel lastig: moest ik hem niet in huis nemen? Zou hij niet wegkwijnen? Daar heb ik heel wat nachten wakker van gelegen.”

Opbloeien

“Dat wakker liggen bleek echter helemaal niet nodig. De eerste twee weken in het verpleeghuis was mijn vader wat onthand. Zonder de continue regie van mijn moeder leek hij niet goed te weten wat hij moest doen, zeggen of zelfs denken. Maar toen begon hij te merken dat er niemand meer was die hem voortdurend controleerde, verbeterde of de mond snoerde. Vanaf dat moment wist ik niet wat ik zag. Mijn vader bloeide ineens helemaal op. Het eerste wat me opviel, was de brede glimlach waarmee hij me begroette. Zijn stem werd luider en helderder, zijn verhalen steeds kleurrijker. Hij deed leuke dingen, zoals spelletjesmiddagen met andere bewoners of een uitje naar het bos waarbij ze ook nog koffie met gebak kregen. Daar vertelde hij over alsof het een lang gewenste wereldreis was, met pretlichtjes in zijn ogen. Of hij keek naar B&B Vol Liefde en had het daar dan over met mijn kinderen. Mijn moeder zou nóóit hebben toegestaan dat mijn vader naar zo’n programma keek, dan kon hij beter de lekkende keukenkraan fiksen. Meer en meer nam mijn vader zijn vrijheid en zag ik een man die ik nooit eerder heb gezien. Iemand die grapjes maakt, die het nieuws volgt en met een scherpe blik naar de wereld kijkt, die ineens vrienden heeft en zelfs op aandacht van de vrouwelijke bewoners kan rekenen. Met dat laatste doet hij niets, want hij is hondstrouw aan mijn moeder, maar ik vind het wel grappig om te zien. Tegelijkertijd doet het me ook pijn dat ik nu pas zie wie mijn vader echt is. Mijn vader is nu 85 en heeft naast die spierziekte allerlei kwalen, maar niets dat op korte termijn levensbedreigend is. Je weet het op deze leeftijd uiteraard nooit en ik gun hem die zachte dood tijdens zijn slaap natuurlijk veel meer dan vreselijke aftakeling, maar op dit moment hoop ik vooral dat hij honderd wordt. Dan heeft hij nog heel wat leuke jaren voor de boeg.
Soms denk ik: ik had het mijn moeder ook anders gegund. Als ze zelf niet werd geplaagd door die moeilijke jeugd en die vreselijke controledwang van haar, zou ze misschien hebben kunnen zien wat een leuke man ze had. Dan hadden ze het elkaar een stuk makkelijker kunnen maken en een leven met meer lucht kunnen leiden. Maar zo is het niet gelopen en dat moet ik accepteren. Dan hoop ik maar dat mijn vader in zijn eentje nog even heel erg van het leven geniet.”

Tekst: Mariëtte Middelbeek. Om privacyredenen zijn alle namen veranderd, De echte namen zijn bekend bij de redactie.​​​​​​
Foto: Getty Images

Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.