Hanneke: ‘Niemand weet… dat mijn vader een tiran was’

Tekst: Mariette Middelbeek

26 februari 2025

Je zou het niet zeggen als je Hanneke (56) ziet mantelzorgen voor haar bejaarde vader, maar toen zij jong was, was hij een ware tiran. Hoe vaak ze hem ook heeft vervloekt, nu hij zorg nodig heeft, is ze er voor hem. “Ergens wil ik ook dat hij afhankelijk van mij is.”

Hanneke: “Een van mijn eerste herinneringen is dat ik vier of vijf jaar was en met mijn vier jaar oudere zus van school naar huis liep. We gingen naar binnen via de keukendeur en hoorden mijn vader schreeuwen tegen mijn moeder. In de woonkamer zat mijn moeder op haar knieën voor de bank, mijn vader ging tekeer over stof onder de bank of op de bank, dat weet ik niet meer precies. In elk geval had zij weer eens iets verkeerd gedaan en hij liet zelden een mogelijkheid onbenut om haar vloekend en tierend te vertellen dat ze het niet goed had gedaan. En dat terwijl mijn moeder zo lief was, altijd bezig het anderen naar de zin te maken.
Het waren ook die goedheid en haar dienstbaarheid die ons gezin bij elkaar hielden. Die erger voorkwamen, omdat mijn vader uiteindelijk altijd alleen maar kalmeerde als mijn moeder hem gelijk gaf, beterschap beloofde en de boel suste. Dat dit ten koste ging van haar, besefte ik natuurlijk pas toen ik ouder was. Als kind was ik altijd blij als een ruzie weer achter de rug was. Dat kon soms uren duren. Zo ook die dag van mijn herinnering. Wat ik toen heel erg vond, was dat mijn vader over mijn moeder gebogen stond en dicht bij haar oor schreeuwde. Ik zag haar helemaal in elkaar krimpen en ik smeekte hem om te stoppen, maar mijn zus suste mij en zei dat ik stil moest zijn. Niet mee bemoeien. Uiteindelijk werd hij rustig, maar de snikken die ik later uit de slaapkamer van mijn ouders hoorde komen, deden mij ook huilen. Het is bijna niet uit te leggen wat dat doet met je als je zo jong bent. Mijn sterke moeder, gebroken door die verschrikkelijke man, zo voelde ik dat. Het maakte me woedend op hem, maar ook bang. Als hij mijn moeder echt zou breken, wat bleef er dan van mij over? Wie zou er nog voor mij zorgen als zij dat niet kon? Dat is een fundamentele angst die een kind echt schade bezorgt.”

Spanning

“Ik heb tientallen, misschien wel honderden nare herinneringen aan mijn vader. Ik hoef mijn ogen maar dicht te doen of ik zie hem nog staan, zijn hand geheven naar mijn moeder of haar aan een arm door de kamer trekkend. Zijn woedende stem klinkt nog in mijn hoofd, ik kan nog voelen hoe ik trilde onder de dekens als er beneden weer eens ruzie was. Geijkte mooie herinneringen als verjaardagen zijn ‘besmet’. Ik kreeg een keer een heel mooi speelhondje. Een dag later smeet mijn vader het kapot, omdat ik volgens hem ongehoorzaam was. Op vakantie gaan was zelden leuk. Elke dag was er die spanning, die erger was dan thuis omdat we op elkaars lip zaten en omdat ik ook altijd wist: hier kunnen we niet weg. Thuis vluchtte ik nog weleens naar een lieve buurvrouw of een vriendinnetje als het geschreeuw en de agressie te erg werden. Het werd nooit besproken maar ik denk wel dat mensen om ons heen wisten hoe mijn vader was. Ik kreeg in elk geval altijd thee en koekjes en mocht blijven zolang ik wilde.
Op vakantie telde ik de dagen tot we weer naar huis gingen. Van thuis herinner ik me vooral hoe fijn en gezellig het was als mijn vader er niet was. Als hij werkte of een paar dagen naar zijn broer in Scandinavië vertrok. Dan was er ontspanning, dan zag ik mijn moeder lachen, dan nam ik vriendinnetjes mee naar huis en ging ik slapen zonder de zorg van: wat brengt morgen ons? Het zijn die momenten waar ik met een goed gevoel op terugkijk. En dankzij therapie heb ik geleerd de andere momenten te accepteren. Je kunt je hele leven lang boos zijn op je vader, je kunt verbitteren omdat je een moeilijke jeugd hebt gehad, maar je kúnt het ook niet doen. Ik heb geaccepteerd dat mijn vader zo was, ik heb geaccepteerd dat het me als kind en dus ook als volwassene heeft getekend. Die acceptatie was niet altijd makkelijk en ik heb vaak genoeg op het punt gestaan het contact met mijn vader te verbreken omdat ik boos of gefrustreerd was, maar ik wilde mijn moeder niet in een lastige positie brengen. Uiteindelijk heb ik besloten het verleden te laten rusten. Daar hoort ook bij dat ik niet vaak praat over wat voor man mijn vader vroeger was. Zelfs mijn man, met wie ik vijftien jaar samen ben, heb ik niet zoveel verteld. Dat mijn vader vroeger autoritair was, ja, maar niet wat voor tiran hij kon zijn. Het brengt mij niets om daarover te praten. Het rakelt alleen maar alles op.”

Trouw en loyaal

“Lange tijd heb ik gehoopt dat mijn vader jong zou overlijden, zodat mijn moeder nog wat mooie jaren zonder hem zou hebben. Ze zou sowieso nooit van hem scheiden, ook al smeekte ik haar als kind dat wel te doen. Daarvoor was ze veel te trouw en loyaal. Ik wist zeker dat ze zou opbloeien als hij dood zou gaan, maar helaas, zij was degene die als eerste ging. Tien jaar geleden werd ze ernstig ziek: alvleesklierkanker. In januari kreeg ze de diagnose, in april was ze er al niet meer. Mijn zus en ik waren gebroken, mijn vader leek gewoon door te gaan met zijn leventje. Binnen mum van tijd had hij een nieuwe vriendin – natuurlijk, want hij kan niet alleen zijn, hij heeft iemand nodig die alles voor hem doet en die hij kan commanderen. Al snel was die vrouw weer weg en daarna volgden nog een paar anderen tot hij uiteindelijk alsnog alleen bleef. Mopperend en wel, op de vrouwen die hem verlieten, op de wereld die zich niet naar hem voegde, op zijn knieën die minder werden, op alles eigenlijk. In die tijd zocht ik weinig contact met hem, soms maandenlang niet. Met mijn moeder weg had ik er niet zoveel te zoeken en ik werd er niet bepaald blijer van om naar zijn gezeur te luisteren.
Tot ik werd gebeld door zijn buurvrouw: mijn vader was met de ambulance afgevoerd, het zag er ernstig uit. In het ziekenhuis bleek dat hij een herseninfarct had gehad. Hij herstelde goed genoeg om uiteindelijk weer naar huis te gaan, maar hield er wel beperkingen aan over. Zo loopt hij sindsdien moeizaam met een stok of rollator, vergeet veel en kan bijvoorbeeld niet zelf zijn boodschappen doen of koken. Er is thuiszorg voor basale dingen, maar daarnaast is hij aangewezen op mantelzorg. Mijn vader heeft niet veel mensen om zich heen, dus de mantelzorg komt vooral op mij neer. In mindere mate op mijn zus, maar zij woont op een uur rijden en heeft een zorgintensieve zoon, dus ze kan niet zo makkelijk weg. Eens in de twee weken komt ze een halve dag, voor de rest neem ik de zorg op me. Mijn man doet ook het een en ander, maar hij heeft weinig geduld met mijn vader, dus het liefst houdt hij zich bezig met klusjes in de tuin. Soms zegt hij dat hij het knap vindt hoe ik met liefde voor mijn vader zorg. Dat we een mooie band hebben. Je moest eens weten, denk ik dan.”

Liefde

“Ik geef toe: in het begin vond ik het wel lastig. Waar heb jij dit aan verdiend, vroeg ik me vaak af. Hij zorgde niet voor mij toen ik klein was, hij heeft me als kind beschadigd en mijn jeugd op een negatieve manier bepaald. Maar ik weet nu: met boosheid en verwijten bereik je niets. Voor mij is er maar één manier om daarmee om te gaan en dat is met liefde. Dat klinkt zweverig en misschien ook wel alsof ik heel makkelijk over alles heen stap, maar dit is juist het resultaat van jarenlange therapie, van accepteren, van vergeven ook wel. Het enige wat ik tegenover zijn tirannie kan zetten, is mijn liefde. Ik kan laten zien: jij hebt mij niet kapot gemaakt, ik ben sterker dan jij. De mantelzorg lijkt onbaatzuchtig, maar is dat eigenlijk niet. Mijn vader zit nu in een positie waarin ík bepaal wat er gebeurt, niet hij. Hij is nu tot op zekere hoogte afhankelijk van mij, ik totaal niet van hem. De rollen van vroeger zijn omgedraaid en dat voelt voor mij goed. Ergens wíl ik ook dat hij afhankelijk van mij is. Het zet mij in een positie die ik als kind heb gemist. Het heeft iets helends, ook al klinkt dat voor een buitenstaander misschien vreemd. En als ik hem zie als de verzwakte oude man die hij nu is, voel ik een bepaald soort liefde die ik niet eerder heb gevoeld. Dat geeft me dan toch weer energie om voor hem te zorgen.
Weet je wat het ook is: hij kan commanderen wat hij wil, maar ik kan gewoon de deur uitlopen en dan heeft híj het probleem, niet ik. Dat is ook weleens gebeurd. Hij bleef maar roepen wat ik moest doen en dat ik het niet goed deed. Toen zei ik: ‘Oké pa, dan niet, tot ziens.’ Drie dagen lang was het stil, toen moest hij wel bellen. Hij zei geen sorry, dat zal hij nooit doen. Maar hij vroeg me wel om terug te komen en dat is voor hem zo ongeveer hetzelfde als een schuldbekentenis en excuus in één. Toen ik er weer was, had ik voor het eerst een gesprek met hem over mijn jeugd. Mijn vader is niet iemand die reflecteert op zijn eigen gedrag en als ik wil dat hij erkent wat hij heeft gedaan, kan ik wachten tot ik dood ben. Maar hij zei wel dat hij vroeger weleens streng kon zijn en dat hij blij is dat hij nu als oude man milder is. Dat is nog geen procent van de waarheid, maar het deed me heel veel. Die oude man, die daar zit en op zijn eigen, onhandige en totaal ontoereikende manier toch zijn hand naar mij uitsteekt, daar heb ik jaren op gewacht. In de auto naar huis heb ik er echt om gehuild. Ik weet niet of zo’n moment nog eens zal komen en of er misschien nog een beter gesprek komt, maar ik ben blij met elk klein momentje dat in die richting gaat. Als mijn vader straks overlijdt, wil ik dat ik niet alleen kan terugkijken op de tiran van vroeger. maar dat ik ook liefde voel voor de man die hij is geweest. Niet voor hem, maar voor mij. Ik weet één ding zeker: zonder mantelzorgen was dat nooit gelukt.”

Tekst: Mariëtte Middelbeek
Foto: Getty Images
Om privacyredenen zijn alle namen veranderd, De echte namen zijn bekend bij de redactie.​​​​​

Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.