Waarom het zo lastig is om op vakantie te ontspannen (en zo lukt het wél)

14 juli 2021

Heerlijk, op vakantie, en dan lekker ontspannen. Maar eh… hoe dan? Waarom is het zo moeilijk om op vakantie te ontspannen en hoe zorg je dat het toch lukt?

Waarom is ontspannen voor sommige mensen moeilijk? We vroegen het Mirjam van der Vegt, stilte-trainer en schrijver van het beste spirituele boek van 2021: De kracht van rust. Mirjam: “Dat komt doordat mensen soms lichtelijk verslaafd zijn aan de adrenaline waarop ze leven. Zodra je op vakantie bent, moet je daar bij wijze van spreken eerst van afkicken. Als je doorgaat op die adrenaline, doordat je bijvoorbeeld op je socials allerlei dingen post tijdens je vakantie, of dat je het gevoel hebt dat je bereikbaar moet zijn voor je werk, sta je als het ware nog half aan. Dan kun je je niet overgeven aan de rust. Vergelijk het maar met slaap: daarbij moet je je ook overgeven voordat je in slaap valt.” Voor de ultieme ontspanning is het dan ook beter om alle externe afleiding te blokkeren en je telefoon uit te zetten. De zoektocht naar rust is van alle tijden, zegt Mirjam. Generaal Eisenhower ging, ook tijdens de oorlog, gewoon twee weken naar zijn cottage. “Dan was hij twee weken onbereikbaar. Daar las hij zijn favoriete misdaadromans en speelde hij golf.”

Waarom is ontspannen nodig?

Nog maar enkele jaren geleden, in 2012, deden Amerikaanse onderzoekers een belangrijke ontdekking. Als je uitrust, worden de neuronen in je hersenen als het ware schoongespoeld van giftige stoffen die ontstaan in periodes van activiteit. Dit wordt het glymfatisch systeem genoemd. Het is dus belangrijk om het reinigende vermogen van je hersenen op orde te houden. Niet alleen reinigt rust je hersenen, het zorgt ook voor herstel en voor de groei van nieuwe zenuwcellen. Mirjam: “Dat schoonspoelen gebeurt tijdens je slaap, maar ook als je mijmert en dagdroomt. Mijmeren en dagdromen is daarom heel belangrijk, net als lummelen en vervelen. Ik zeg altijd: plan daar tijd voor in. Als je hele dagen blijft rondrennen, of je hele vakantie volpropt met allerlei dingen die je wilt doen, blijf je in je adrenalineflow zitten en geef je je hersenen niet de kans om zichzelf schoon te spoelen.” Mirjam vertelt dat een psycholoog ooit een groep muziekstudenten aanraadde om veel te oefenen, maar óók veel te rusten. Als je ergens echt goed wilt worden, is oefenen namelijk net zo belangrijk als ontspannen.

Wat is ontspannen?

Wát ontspannen precies is, is voor ieder mens verschillend. Mirjam: “Als jij in het dagelijks leven altijd met je handen bezig bent, kan het voor jou ontspannend zijn dat je even niets met je handen doet. Duik bijvoorbeeld in een boek – lezen staat sowieso op nummer 1 van de top 10 van meest ontspannende activiteiten (zie kader). Het gaat er vooral om dat je de hersendelen die je normaal gesproken niet gebruikt, tijdens je vakantie aan bod laat. Tijdens ontspanning ontstaat er een soort reset van je hersenen en kan het glymfatisch systeem zijn werk doen.”

Hoe lang moet je op vakantie om tot rust te komen?

Lekker lang op vakantie gaan is natuurlijk hartstikke lekker. Maar je hoeft niet per se drie weken op vakantie om die ultieme staat van ontspanning te bereiken. Uit onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Richard Friedman blijkt dat je acht dagen nodig hebt om lichamelijk en mentaal de oude te worden.

Hoelang duurt het gemiddeld voordat het lukt om te ontspannen?

Mirjam: “Ontspannen lukt de een sneller dan de ander. Als je je ervan bewust bent van dat je tijdens zo’n vakantie drie fases doorloopt, lukt ontspannen vaak sneller. Ik noem ze de drie tredes van stilte. In de eerste fase ben je alleen maar blij met de zelfgekozen rust die vakantie is. Maar vaak komt daarna de tweede trede. Veel mensen hebben in die fase een gevoel van onrust. Dan vinden ze het alweer genoeg en willen ze naar huis. Maar eigenlijk is het dan zaak om uit te zoeken welke behoeftes er achter die onrust zitten. Soms ben je zo gewend geraakt aan de adrenalineprikkels van het dagelijks leven, dat je last hebt van ontwenningsverschijnselen, een soort afkicken van je werk. Maar ik ken ook vrouwen die dan iedereen op het strand mooier vinden dan zijzelf, daarover zitten te malen in hun hoofd en negatieve gedachten over zichzelf hebben. Achter die veroordeling zit een behoefte, bijvoorbeeld aan gezien worden en verbinding. Als je die gevoelens niet wegdrukt, maar ze aandacht geeft, kun je sneller in een diepere ontspanning komen. Besef dat je je daar rot over voelt en accepteer het. Omdat je zo hebt doorgerend voor de vakantie zit je zo in je hoofd, dan duurt het even voordat je bij je hart bent. Voel de kwetsbaarheden die je misschien al een tijdje niet gevoeld hebt. Het helpt om in een dagboek te schrijven of om er met iemand over te praten. Kijk trouwens ook niet steeds op social media naar foto’s van andere mensen die op vakantie zijn om jezelf daar dan mee te vergelijken. Die ander lijkt natuurlijk een leukere vakantie dan jij te hebben, want je vergelijkt altijd je eigen dieptepunten met de hoogtepunten van een ander. Zelf post je ook je hoogtepunten, je dieptepunten laat je achterwege. Dus dat is een oneerlijke vergelijking. Als je in de tweede fase van die struikeling zit, je accepteert dat die er is en je weet dat dat erbij hoort, kun je tot een diepe ontspanning komen. Dat is de derde fase: een diepere vorm van stilte en ontspanning.”

Lees ook:met dít wetenschappelijk bewezen trucje kom je meer ontspannen de dag door

4x de beste tips om vóór de vakantie al te doen

1. Probeer voor je vakantie te bedenken waar je behoefte aan hebt. Als je er even de tijd voor neemt en ervoor zorgt dat die elementen in je vakantie zitten, kun je sneller ontspannen.

2. Inventariseer ook binnen je gezin waar iedereen behoefte aan heeft. Mirjam: “Vraag iedereen wat ze graag beleefd willen hebben. Dan weet je dat van elkaar en kun je elkaar daarin tegemoet komen. Zeker als je als gezin weggaat. Zelf heb ik bijvoorbeeld behoefte aan schoonheid, ik wil mooie dingen bekijken. Mijn dochter is dol op avontuur en mijn man heeft behoefte aan erkenning voor het harde werk dat hij in het afgelopen jaar heeft gedaan. Vaak hebben gezinnen het erover dat de ene naar stadje A wil en de ander naar stadje B. Toch gaat dat vaak niet over die plekken, maar over behoeftes. Als ik behoefte heb aan schoonheid en ik geef mijn dochter avontuur, wil ze echt wel mee naar mijn stadje, en als ik mijn man erkenning geef, vindt hij het ook niet erg als ik nog een keer een winkel in ga om een jurkje te kopen.”

3. Ga afgerond op vakantie. Is vrijdag je laatste werkdag en zit je zaterdag al in het vliegtuig of in de auto op weg naar het zuiden? Niet doen! Grote kans dat je nog volop in de werkmodus zit, met alle gevoelens van stress die dat met zich meebrengt. Je zit nog met je hoofd bij dat ene project, en had je dat mailtje nou wel of niet verstuurd? Zorg dus dat je eerst een dag of twee (of drie) thuis bent om te ontspannen. Neem die tijd om je vakantie voor te bereiden en alles rustig in te pakken. Lukt dat niet? Neem dan de eerste twee dagen voor je vakantie ruimte voor afrondtijd in je hoofd.

4. Bereid jezelf voor op een niet-perfecte vakantie. Waarschijnlijk wil je dat alles perfect is: dat het weer perfect is en dat alles loopt zoals jij wilt. Maar dat is niet altijd zo. Neem jezelf voor dat je ervan mag balen als het even tegenzit. Wedden dat dat vervelende gevoel daarna sneller uit de lucht is?

Wat is het risico van te weinig ontspannen? En waaraan merk je dat?

Mirjam: “Van te weinig rust word je minder gezond: chronische stress zorgt voor het merendeel van de klachten die er zijn. Daarnaast word je er minder empathisch van, want als je in de alerte modus zit, ben je heel gefocust op één ding. Dat maakt ook dat je minder overzicht hebt en geen goede keuzes meer kunt maken. Chronische stress kan dus invloed hebben op veel vlakken in je leven: op je relaties, financiën, gezondheid en je vreugde, want je kunt er ook depressief van worden. Rust is daarom een heel mooi medicijn. Het brengt je meer in verbinding met jezelf en je omgeving. Je bent beter in staat om lief te hebben en daardoor ervaar je meer geluk in je leven en ook in je werk.”

Ontspannen, ook als je niet op vakantie bent

Mirjam: “Op lichamelijk niveau betekent ontspannen dat je een ander hersengedeelte van jezelf aan bod laat komen, en daardoor je lichaam de kans geeft om te herstellen. Bijvoorbeeld door leuke dingen te doen tijdens je vakantie. Maar je kunt van die rust ook een gewoonte maken in je gewone leven, zodat je je vakantie helemaal niet zo wanhopig nodig hebt. Dat doe je door je pauzes vooraf in te plannen.” Deze richtlijn uit Mirjams boek kan je daarbij helpen:
Een half uur stilte (of rust) per dag
Een stille avond per week
Een dag van stilte per maand
Een weekend van stilte per kwartaal
Een week van stilte per jaar

Top 10 activiteiten die het meest ontspannen

1. Lezen
2. Tijd in de natuur doorbrengen
3. Alleen zijn
4. Muziek luisteren
5. Niksen
6. Een stevige wandeling
7. Een warm bad nemen
8. Dagdromen
9. Televisiekijken
10. Mindfulness
Bron: Rust Claudia Hammond